De magie van bibliosmia
Iedereen die wel eens een tweedehands boekwinkel of een oude bibliotheek heeft bezocht, kent die unieke, zoete, bijna vanille-achtige geur. Deze geur is zo kenmerkend dat er zelfs een officiële term voor bestaat: bibliosmia, de liefde voor boekengeur. Maar deze heerlijke aroma’s zijn niet willekeurig. Ze zijn het directe resultaat van een langzaam, onvermijdelijk chemisch proces dat plaatsvindt wanneer papier veroudert.
Wat gebeurt er als papier veroudert?
Moderne boeken zijn vaak gedrukt op zuurvrij papier, maar de boeken van weleer, vaak gedrukt tussen de negentiende en vroege twintigste eeuw, bevatten een hoge concentratie lignine. Lignine is een complex polymeer dat van nature in houtpulp voorkomt en zorgt voor de stijfheid van bomen. Wanneer lignine wordt blootgesteld aan licht en vocht, begint het langzaam te oxideren. Dit oxidatieproces is in wezen het afbreken van de chemische verbindingen in de cellulose en lignine in het papier. Deze afbraak, ook wel hydrolyse genoemd, leidt tot de vorming van een groot aantal vluchtige organische stoffen (VOS).
Hoewel dit proces betekent dat het papier langzaam brozer wordt, creëert het ook de kenmerkende geur waar lezers zo van houden.
De geurcocktail van honderden stoffen
De unieke geur van een oud boek is geen monocultuur; het is een complex mengsel van honderden verschillende vluchtige organische verbindingen, die elk hun eigen geurprofiel bijdragen. Door wetenschappelijk onderzoek kunnen we precies bepalen welke stoffen verantwoordelijk zijn voor de zoete, bloemige en soms aardachtige tonen.
Vanille, amandelen en bloemen in één boek
Een van de meest prominente geuren die vrijkomt bij de afbraak van lignine is vanilline. De moleculaire structuur van vanilline is nauw verwant aan de moleculen die vrijkomen bij de afbraak van lignine. Dit is de reden waarom veel oude boeken zo sterk naar vanille ruiken. Vanilline is tevens de primaire geurstof in vanillebonen.
Andere belangrijke bijdragers aan de geur zijn benzaldehyde, dat een zoete amandelgeur afgeeft, en ethylbenzeen en tolueen, die een wat zoetere en bloemigere noot toevoegen. Daarnaast komen er stoffen vrij zoals furfural, die de zoete, soms karamelachtige toon versterken. De combinatie van al deze chemicaliën, die zich over decennia hebben opgebouwd in de besloten ruimte tussen de pagina's, resulteert in die onmiskenbare en geliefde 'oude boekengeur'.
Zorg voor je geurende collectie
Hoewel de geur van een oud boek een teken is van de chemische afbraak, betekent dit niet dat we boeken niet kunnen helpen hun integriteit en hun geur te behouden. De belangrijkste vijand van papier is vocht en hoge temperaturen. Schommelingen in luchtvochtigheid versnellen de hydrolyse en kunnen schimmelvorming bevorderen, wat de gewenste bibliosmia tenietdoet. Het bewaren van oude boeken op een koele, droge plaats, uit de buurt van direct zonlicht, is cruciaal om zowel de geur als de structuur van het papier zo lang mogelijk te beschermen. Door de juiste bewaarcondities aan te houden, zorgen we ervoor dat toekomstige generaties ook nog kunnen genieten van deze prachtige en complexe chemische geur die zo onlosmakelijk verbonden is met literatuur en geschiedenis.
